مقاله سوگیری برجستگی

سوگیری برجستگی (Salience Bias) یک خطای شناختی است که باعث می‌شود ذهن ما به اطلاعات غیرمعمول، هیجان‌انگیز یا چشمگیر بیشتر توجه کند. آنچه برجسته‌تر به نظر می‌رسد، در تصمیم‌ها و قضاوت‌های ما وزن بیشتری پیدا می‌کند؛ حتی اگر شواهد و دلایل منطقی از اهمیت کمتری برای آن حکایت کنند.

از نگاه علوم اعصاب، این سوگیری به نحوه پردازش توجه و حافظه برمی‌گردد. بخش‌هایی از مغز مانند آمیگدال و سیستم پاداش دوپامینی به محرک‌های هیجان‌انگیز حساس‌تر هستند. به همین دلیل، اطلاعاتی که غیرمعمول یا احساسی باشند، سریع‌تر پردازش شده و ماندگاری بیشتری در حافظه پیدا می‌کنند.

مثال‌هایی از سوگیری برجستگی در زندگی روزمره

۱. رسانه‌ها و اخبار

وقتی یک رویداد سیاسی رخ می‌دهد، معمولاً دو روایت وجود دارد:

• روایتی ساده و منطقی
• روایتی پیچیده و هیجان‌انگیز، مثلاً با محوریت یک توطئه

ذهن ما به طور ناخودآگاه روایت دوم را پررنگ‌تر می‌بیند، زیرا غیرمعمول و هیجان‌انگیز است؛ حتی اگر شواهد علمی از روایت ساده حمایت کنند.

۲. ادراک خطر

احتمال تصادف رانندگی بسیار بیشتر از سقوط هواپیماست، اما چون سقوط هواپیما حادثه‌ای برجسته و تکان‌دهنده است، بسیاری از افراد پرواز را خطرناک‌تر تصور می‌کنند.

۳. بازاریابی و تبلیغات

تبلیغاتی که از تصاویر غیرمعمول یا شعارهای هیجان‌انگیز استفاده می‌کنند، بیشتر در ذهن می‌مانند. این برجستگی ذهنی باعث می‌شود کیفیت واقعی محصول نادیده گرفته شود.

۴. روابط اجتماعی

در جمعی که رفتارها عادی است، یک واکنش غیرمنتظره (مثلاً خنده بلند یا حرکت خاص یک فرد) بیشتر در ذهن می‌ماند و می‌تواند بر قضاوت کلی ما درباره او اثر بگذارد.

پیامدهای سوگیری برجستگی

• پذیرش آسان‌تر اطلاعات غلط
• تقویت باورهای ناعقلانی مانند تئوری‌های توطئه
• تصمیم‌گیری‌های نادرست به دلیل تمرکز بیش‌ازحد روی جزئیات چشمگیر و غفلت از تصویر کلی

راهکارهایی برای مقابله با سوگیری برجستگی

• تحلیل منطقی اطلاعات: قبل از باور کردن یک خبر یا روایت، آن را با داده‌های معتبر و شواهد علمی مقایسه کنید.
• توجه به احتمالات آماری: به جای تمرکز بر موارد استثنایی، به فراوانی واقعی اتفاق‌ها دقت کنید.
• تمرین ذهن‌آگاهی (Mindfulness): با افزایش آگاهی از فرایندهای ذهنی خود، بهتر متوجه می‌شویم چرا بعضی محرک‌ها توجه ما را بیش از حد جلب می‌کنند.

این سوگیری نشان می‌دهد که ذهن ما همیشه منطقی عمل نمی‌کند و گاهی اطلاعات برجسته و غیرمعمول، مسیر فکر و تصمیم‌گیری را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شناخت این خطا می‌تواند کمک کند تا آگاهانه‌تر تصمیم بگیریم و کمتر تحت‌تأثیر دام‌های شناختی قرار بگیریم.